رازها و راهنمای صادرات به عراق ، فرصت ها و ظرفیت

چرا صادرات به عراق

✍ اگر با پتانسیلی که در ایران وجود دارد تولید کننده و صادر کننده ایرانی بتواند ۲۰ درصد وادرات عراق آن هم فقط در کالا و نه خدمات را از آن خود کند، بیش از ۹ میلیارد دلار نصیب تاجر ایرانی خواهد شد. برای کشف این موضوع مقاله اختصاصی فرصت های صادرات به عراق را تا انتها بخوانید.

معرفی کشور عراق

عراق از شمال با ترکیه، شرق با ایران، جنوب شرقی با کویت، جنوب با عربستان، جنوب غربی با اردن و غرب با سوریه هم‌مرز است. کشور عراق به جز بخش محدودی که با خلیج فارس مرز آبی دارد با سایر کشورها مرز آن خشکی است.

از لحاظ تقسیم بندی کلی، عراق به دو بخش دولت فدرال ( جنوب و مرکز) که بیشتر اعراب در این بخش متمرکزند و بخش اقلیم کردستان ( شمال) که بیشتر کردها در آن متمرکزند، تقسیم می شود.

ساختار حکومت عراق به‌صورت فدرال بوده و دارای حکومت مرکزی در بغداد و حکومت محلی در اقلیم کردستان (اربیل) است و شوراهای استانی از قدرت و اختیارات قابل‌توجهی برخورداراند.

⚡ عراق ۱۸ استان به نام‌های بغداد، کربلا، مثنی، واسط، میسان، کرکوک، دیاله و ذیقار بصره، صلاح‌الدین، اربیل، الانبار، نینوا، دیوانیه، سلیمانیه، نجف، بابل دارد.

استان های سلیمانیه، اربیل و دهوک و اخیرا ( استان حلبچه در شرق سلیمانیه که البته دولت مرکزی آن را به عنوان استان مستقل به رسمیت نمی شناسد) بخش اقلیم کردستان عراق را تشکیل می دهند اما بخش مرکزی و جنوب عراق تحت مدیریت مستقیم دولت فدرال و شامل ۱۵ استان است.

بیشتر مساحت کشور عراق از صحراها پوشیده شده است. بارندگی این کشور کم است و بیشتر مناطق سالانه کمتر از ۲۵۰ میلی‌لیتر باران دارند و بیشتر آن در زمستان است.

دو رود دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند، طولانی‌ترین رودهای عراق محسوب می‌شوند که از شمال به جنوب این کشور جریان دارند. در سواحل این رودها کشاورزی به خصوص کاشت نخل‌های خرما و درخت‌های میوه رونق دارد.

عراق سرزمین اقوام عرب، کرد، ترکمن، آشوری، ایزدی، شباکی، ارمنی، سبیان – مندایی، چرکس و کاولیا است و بیش از ۹۵ درصد مسلمان و اقلیت‌های کوچک مسیحی، یارسانی، یزدی و مندایی در این کشور حضور دارند.

جمعیت عراق در سال ۲۰۲۱ ،بیش از ۴۱ میلیون تخمین زده شده است که ۷۳% شهرنشین‌اند. از این جمعیت ۷۰ درصد عرب و بیشتر در نواحی جنوب و مرکز عراق زندکی می کنند

⚡ کردهای عراق از دو گروه متفاوت هستند کردهایی که در اقلیم کردستان عراق در شهرهای سلیمانیه، اربیل و دهوک زندگی می‌کنند که عمدتاً سنی‌مذهب و گروهی که عمدتاً در بغداد، نواحی اطراف آن و برخی استان‌های شرقی و جنوبی مانند استان‌های دیالی و میسان زندگی می‌کنند! این دسته از کردها، کردهای فیلی و شیعه‌اند!

ترکمن‌ها ۳ درصد جمعیت کشورند و سایر اقلیت ۷ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. زبان رسمی عراق عربی و کردی است.

استان بغداد مهمترین استان بخش مرکزی است که دقیقا در مرکز و قلب کشور عراق قرار گرفته است و حدود ۲۰ درصد جمعیت دولت مرکزی در این استان متمرکزند. استان بغداد مرکز اصلی و تجارت صنعت کشور عراق است و خیلی از مراودات و تجارت های های بزرگ تر در این استان انجام می شود.

سایر استان های مهم جنوب عراق شامل استان های کربلا،نجف، بابل ( جزء استان های قدیمی و صنعتی عراق است) و بصره می شوند. در همسایگی استان بصره سه استان ذی قار، المثنی، میسان سه استان همسایه استان بصره اند که از لحاظ اقتصادی به استان بصره وابسته اند و نسبت به این استان امکانات اقتصادی کمتری دارند.

⚡ بغداد پایتخت و مهم‌ترین شهر عراق است و با حدود ۷ میلیون جمعیت، به تنهایی ۱۸ درصد جمعیت عراق را در خود جای داده است. سایر شهرهای مهم، اربیل، سلیمانیه، کربلا و نجف است. شهر اربیل مرکز کردستان عراق انتخاب شده است اما سلیمانیه محبوب‌ترین شهر در بین کردهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق است.

اقتصاد کشور عراق

⚡ بر اساس گزارش مؤسسه طبقه بندی جهانی، عراق از نظر بیشترین کشورهای دارای ذخایر نفتی در سال ۲۰۲۱ در رتبه پنجم جهان و دوم جهان عرب قرار دارد. اقتصاد عراق به نفت وابسته است و بیش از ۹۰ درصد درآمد دولت را تأمین می‌کند، اقتصاد کاملاً وابسته به تحولات قیمت جهانی نفت است.

⚡ عراق روزانه حدود ۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند؛ اما در بخش فرآورده‌های نفتی چیز زیادی برای گفتن ندارد و بخش زیادی از این فرآورده‌ها از سایر کشورها من‌جمله ایران به عراق وارد می‌شود. بودجه دولت عراق در سال حدود ۱۳۰ میلیارد دلار در سال است که عدد قابل‌توجهی است! البته عراق حدود ۱۳۰ هم میلیارد دلار هم بدهکار دارد که سالیانه باید بخشی از این بدهی را بپردازد.

مدیریت درآمدهای ارزی و بودجه در عراق معمولاً ضعیف و برنامه‌ریزی بهینه برای مصارف اقتصادی چنین بودجه‌ای به‌خوبی انجام نمی‌شود.

البته چنین اقتصاد مصرفی با بودجه ای بیش از ۱۰۰ میلیارد در سال برای همسایه شرقی این کشور یعنی ایران بخصوص با ظرفیت‌های صادراتی که در کشورمان داریم، فرصت‌ بسیار خوبی در سرمایه‌گذاری، صادرات کالا و خدمات حساب می‌شود که به این سادگی‌ها نصیب هر کشوری نمی‌شود!

عراق حدود ده میلیون کارمند دولتی دارد که در ماه باید حدود ۶ میلیارد دلار حقوق پرداخت کند که این ارقام فشار زیادی به اقتصاد این کشور وارد می‌کنند.

⚡ دینار عراق دچار نوسانات زیادی است و البته دولتمردان عراق گاهی با هدف تجارت و تنظیم بودجه به‌عمد باعث کاهش ارزش پول ملی می‌شوند؛ بنابراین تجارت با دینار عراق برای تاجر ایرانی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

⚡ بیشتر تجار عراق متوسط و خرد هستند و شاید؛ مانند برخی کشورها تاجران قدرتمند در این کشور کمتر دیده می‌شود و ساختارهای تولیدی، عملیاتی و لجستیک عقب‌مانده‌ای دارد!

⚡ فقر بخش جدانشدنی گروه زیادی از مردم عراق است و البته طبقه متوسط و مرفه هم در این کشور در حال جان گرفتن اند که به دلیل افزایش درآمدهای نفتی است!

عراق به دلیل قرارگرفتن در بین سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا و همچنین همسایگی با کشورهایی مانند ایران و ترکیه و از لحاظ ابعاد مختلف بین‌المللی از جمله حمل‌ونقل، تجارت، و سیاست حائز اهمیت است.

⚡ اقتصاد عراق در حال حاضر به شدت به فروش نفت متکی است و دولت عراق در تلاش است تا اقتصاد را از اتکا به نفت دور کند و از “کشورهای پیش‌گام” منطقه خلیج‌فارس تقلید کند.

درعین‌حال، برنامه‌ریزی‌شده است تولید نفت گسترش پیدا کند تا بخشی از این پول صرف زیرساخت و احداث کارگاه‌ها و کارخانه‌ها تولیدی شود.

⚡ در حال حاضر حجم تولید محصولات مختلف در این کشور بسیار اندک است و حداقل برای دو دهه آینده می‌توان در تأمین و صادرات به عراق همچنان برنامه‌ریزی کرد و بعد از آن هم باید برنامه ریزی گسترده‌ای روی کالاهای واسطه‌ای و مواد اولیه کارخانجات و مراکز تولیدی عراق کرد.

بنابراین فرصت‌های بازار عراق برای تاجر و تولید کننده ایرانی تمام نشدنی است به شرط اینکه بازاریابی در عراق را بر اساس نیاز و متناسب بازار عراق انجام دهیم! زیرا برنامه بازاریابی می تواند از هر کشوری تا کشور دیگر بسیار متفاوت باشد!

یادمان نرود در کنار بازاریابی مدرن و هوشمند، مسائل متعددی برای نفوذ و حضور مستمر در بازار عراق را باید در نظر گرفت که از مهم‌ترین آنها ایجاد نگاه رقابتی، اعتمادسازی، بسته‌بندی و درنظرگرفتن چالش‌های صادراتی است.

در هر بازار صادراتی چالش‌هایی وجود دارد که باید بر آن فائق آمد، پیداکردن مشتری، نحوه دریافت ارز صادراتی، هماهنگی‌ها حمل‌ونقل، مسائل گمرکی و نحوه تعامل با تجار عراقی بخشی از چالش ها و مشکلات صادرات به عراق است که باعث می‌شود تا حضور یک مشاور در کنار صادرکننده الزامی به نظر برسد!

حضور مشاور در صادرات به عراق می‌تواند خیلی از موانع و مشکلات صادرات به عراق را حل‌وفصل کند! هزینه‌های اشتباه را حذف یا حداقل کاهش دهد و در نتیجه روان‌تر در این بازار حرکت کنیم!

⚡ از طرفی جمعیت کشور عراق( با توجه به جدول بالا) در حال افزایش است و فشار زیادی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند بیش از ۴۲٪ کارمندان در بخش دولتی کار می‌کنند که بار قابل توجه در هزینه‌های عمومی است. بخش خصوصی شکننده و کوچک است. اما نکته مثبت برای صادرکنندگان این است که عراق با فروش نفت بیشتر و جمعیت رو به رشد همچنان یک بازار مصرفی جذاب تا سال های سال باقی است.

مهم‌ترین شاخصه‌ها و فرصت‌های بازار عراق

⚡ عراق بیش از ۹۰ درصد کالای موردنیاز خود را از واردات تأمین می‌کند و همین مسئله باعث شده ایران در کنار ترکیه و چین نگاه خاصی به این کشور داشته باشند. (هرچند که چین به دلیل افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل مزیت نسبی کمتری در این کشور دارد) و بر عکس راههای ارتباطی زیادی بین ایران و عراق برای مبادله کالا وجود دارد.

یکی از دلایلی که کشور عراق جز لیست بهترین مقاصد صادراتی ایران به شمار می‌آید؛ روابط خوب کشور ما با عراق است. در حال حاضر روابط سیاسی دو کشور بهترین فرصت را برای تجار ایرانی به وجود آورده است.

⚡ در مجموع جذابیت های بازار عراق باعث شده است بسیاری از واحدهای تولیدی و خدماتی کوچک و بزرگ و حتی اشخاص به فکر تجارت با این کشور باشند.
در سال‌های اخیر بازسازی کشور و برقراری آرامش نسبی باعث شدت گرفتن مصرف شده است و آن‌ها در تلاش‌اند تا زندگی مدرنی همانند کشورهای حاشیه خلیج فارس داشته باشند.

⚡ روحیه مصرف‌گرایی مردم عراق که از سال ۲۰۰۳ به بعد شدت گرفت، فرصت خوبی برای شرکای تجاری این کشور ایجاد کرده است.

عراق که درآمدهای سرشار نفتی دارد رشد مصرف بالایی را با توجه به جمعیت جوانش تجربه کرد چراکه ۶۰ درصد جمعیت این کشور را جوانان تشکیل می‌دهند.

تجارت با عراق تاکنون حاشیه سود قابل قبولی برای بازرگانان ایرانی داشته است ولی بازرگان ایرانی باید بسیار هوشمند عمل کند تا بتواند جای پای خود را در این کشور محکم کند و به گسترش بازار خود به‌خصوص برای کالاهایی که ارزش افزوده بالاتری دارند، اقدام کند و راه حل آن بازاریابی هوشمندانه و حرفه‌ای به شکل جدید است.

روابط سیاسی خوب در کنار اشتراکات تاریخی، مرز طولانی، تعدد گمرکات، بازارچه‌های مرزی، شباهت‌های رفتاری، مذهبی، و فرهنگی باعث شد ایران در سال ۲۰۱۸ به شریک اول تجاری عراق تبدیل شود و نسبت به کشورهایی مانند چین خصوصاً در زمینه پوشاک و مبلمان و برخی کالاهای دیگر برتری و مزیت رقابتی پیدا کند!

⚡ اما اخیراً تجار ترکیه‌ای تحرکات بیشتری در عراق داشته‌اند که می‌توانند برای صادرکنندگان ایرانی مشکلاتی ایجاد کنند!

اقلیم کردستان فرصت های بسیار خوبی برای حضور کشورهای همسایه بخصوص ایران، ترکیه ، عربستان و اردن ایجاد کرده است اما در حال حاضر شرکت های ترکیه ای در اقلیم کردستان موفق تر ند. ایران از سال ۱۳۹۲ وارد بازار عراق شده است اما تجار ترکیه عمدتا از سال ۱۳۹۶ حضور پر رنگ تری پیدا کرد اما به شدت تجار این کشور در بخش اقلیم رشد کردند.

⚡ به‌صورت کلی صادرات ایران به عراق به چهار دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شود:

شرایط صادرات کالا به عراق

⚡ صادرات به عراق، مانند صادرات به کشورهای مختلف، همیشه یک مسئله حیاتی بوده است. ساده‌ترین نوع صادرات، صادرات کالا به کشورهای همسایه از جمله ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان است. 

برای صادرات یک محصول، اخذ مجوزها و استانداردهای لازم توسط قوانین هر کشور ضروری است. به‌عنوان‌مثال، در کشور ما، سازمان توسعه تجارت، صادرات کالا را بدون درج برچسب لاتین یا عربی به عراق ممنوع کرده است.

 مؤسسه استانداردسازی عراق همین قانون را برای ارسال کالاهای ایرانی به این کشور وضع کرده است تا کلیه کالاهای دارای دو برچسب لاتین و عربی به این کشور صادر شود.

استاندارد کالای ایرانی به آسانی مورد قبول و پذیرش مؤسسه استاندارسازی عراق است و به همین جهت ترخیص کالا در عراق نسبت به سایر کشورهای عربی آسان‌تر است.

فرهنگ تجارت عراقی ها

⚡ عراقی‌ها در معاملات تجاری نسبتاً رسمی هستند. دست‌دادن با تماس مستقیم چشم است و دست‌دادن را می‌توان نسبتاً طولانی کرد. سعی کنید نفری نباشید که دست خود را برمی‌دارد.

همیشه به قول خود عمل کنید. قول یا تضمینی ندهید مگر اینکه بتوانید به آن عمل کنید. اگر می‌خواهید نسبت به چیزی تعهد نشان دهید اما نمی‌خواهید تضمین صددرصد بدهید، از عباراتی مانند “تمام تلاش خود را خواهم کرد” ، یا اصطلاح محلی “انشا الله” استفاده کنید.

اگر بعداً شرایط غیرممکن شد، مراقب باشید که صریحاً توضیح دهید زیرا عراقی‌ها مستعد گرفتن هرگونه امتیاز هستند که سعی می‌کنید کاری را به‌عنوان وعده انجام دهید.

⚡ به دلیل ماهیت سلسله‌مراتبی سازمان‌ها یا مشاغل، رهبر یک تیم عراقی بیشتر صحبت‌ها را برای شرکت یا بخش خود انجام می‌دهد. استقبال رسمی و محترمانه از یک عراقی هنگام دیدار با وی بسیار مهم است.

در جلسات یا تماس تلفنی، انتظار نداشته باشید همه چیز به سرعت نهایی شود. ممکن است حین مذاکرات با وقفه همراه شوید. باید صبور ماند و منتظر بازگشت مسائل به روال عادی شد.

از مردان انتظار می‌رود هنگام ورود یک زن به اتاق برای استقبال بایستند و هنگام ورود و خروج یک فرد مسن همه ایستاده باشند.

زنان و مردان عراقی، معمولاً ترجیح می‌دهند با جنس مخالف تماس فیزیکی نداشته باشند؛ بنابراین، بهترین کار این است که به سادگی با تکان دادن سر به آنها سلام کنید و منتظر بمانید، آیا می‌خواهند یا احساس راحتی می‌کنند که دست خود را دراز کنند یا خیر.

⚡ شریک تجاری شما ممکن است انتظار داشته باشد بر اساس دوستی به آنها امتیاز دهید. سعی کنید انعطاف‌پذیر باشید و درخواست آنها را انجام دهید.

نقاط قوت و فضائل آنها را تحسین کنید. عراقی‌ها به‌طورکلی سخاوتمندانه تعریف می‌کنند.

عراقی‌ها فرهنگ چانه‌زنی دارند در فر آیند تجارت این نکته را مد نظر داشته باشید.

در عراق همیشه از بلند حرف زدن به‌عنوان عصبانیت تعبیر نمی‌شود. بلکه اغلب نشانه‌ای از صداقت در بیان است.

در صورت گفتگو درباره اوضاع دولت عراق، همدردی کنید. مشکلاتی که متحمل شده را تصدیق کنید و احتمالاً بسیار قدردانی خواهد شد.

⚡ تجار عراقی کاملا سنتی اند و به اصطلاح خودمان روی کلام حساب باز می‌کنند. خصوصاً تجار بزرگ عراقی که این اخلاق در میان آن‌ها بسیار رایج است. وقتی به یک عراقی می گویید کاری را انجام خواهید داد، اینگونه برداشت می کند که شما آن کار را حتما انجام می دهید و بروی حرف و قول شما حساب باز می کند.

صادرات عراق:

چرا دانستن صادرات عراق برای یک صادرکننده ایرانی مهم است؟

اول اینکه دید و شناخت کافی از کشور هدف به دست بیاوریم و دوم اینکه وقتی کشوری کالایی با حجم بالا به کشور ثالث صادر می‌کند به مزیت، استادی تجارت و تولید آن دست‌یافته است که می‌تواند الگوی صادراتی تاجر و صنعتگر ما باشد!

سوم اینکه بررسی کالای صادراتی کشور هدف ما را به یاد مواد اولیه یا کالای واسطه‌ای یا حتی محصول نهایی می‌اندازد که احیاناً می‌تواند پتانسیل خوب صادرات باشد!

⚡ مجموع صادرات عراق در سال ۲۰۱۹، ۸۱٫۷ میلیارد دلار بوده است. این کشور در سال ۲۰۱۹ از نظر تولید ناخالص داخلی ۴۸ اقتصاد جهان و ۴۰ مین صادرکننده بزرگ جهان و مقام ۵۲ مین واردکننده جهان را به خود اختصاص داده است. از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی  100 مین اقتصاد است و ۹۲ مین اقتصاد پیچیده جهان را مطابق شاخص پیچیدگی اقتصادی (ECI) به خود اختصاص داده است.

در سال ۲۰۱۹،عمده صادرات عراق شامل نفت خام (۷۳٫۸ میلیارد دلار) ، نفت تصفیه شده (۴٫۲۹ میلیارد دلار) ، طلا (۲٫۵۴ میلیارد دلار) ، میوه‌های گرمسیری (۳۵۸ میلیون دلار) و کک نفتی (۳۵۷ میلیون دلار) است که بیشتر به چین (۲۱٫۱ میلیارد دلار) ، هند (۱۹٫۸ میلیارد دلار) ، کره جنوبی (۷٫۱ میلیارد دلار) ، ایالات متحده آمریکا (۶٫۳۶ میلیارد دلار) و ایتالیا (۴٫۷۶ میلیارد دلار) صادر شده است.

فهرست مهم‌ترین مقاصد صادراتی عراق:

در سال ۲۰۱۹، ایران جایگاهی در واردات از کشور عراق نداشته است.

عراق چه کالاهایی را وارد می‌کند (واردات عراق چیست)؟

عراق در سال ۲۰۱۹، ۴۹٫۷ میلیارد دلار واردات داشته است و در برخی سال ها تا ۶۰ میلیارد دلار هم واردات داشته است که عدد بسیار قابل توجهی است!

⚡ مهمترین کالاهای وارداتی عراق – در سال ۲۰۱۹ عراق ۴۹٫۷ میلیارد دلار وارد کرد که این کشور را به عنوان ۵۲ مقصد تجاری جهان تبدیل کرد.

در پنج سال گذشته واردات عراق از ۶۱٫۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۴۹٫۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ تغییر یافته است.

واردات عراق عمدتا Refined Petroleum (3.86 میلیارد دلار) ، تجهیزات مخابرات و وسایل ارتباطی (۳٫۲۵ میلیارد دلار) ، اتومبیل (۲٫۵۲ میلیارد دلار) ، جواهرات (۲٫۵۱ میلیارد دلار) ، رول دخانیات (۱٫۲۸ میلیارد دلار) بوده است.

متداول‌ترین شرکای وارداتی عراق امارات متحده عربی (۱۳٫۷ میلیارد دلار) ، ترکیه (۱۰٫۲ میلیارد دلار) ، چین (۹٫۴۷ میلیارد دلار) ، هند (۲٫۰۲ میلیارد دلار) و کره جنوبی (۱٫۹۵ میلیارد دلار) بوده‌اند.

⚡ با توجه به افزایش هزینه های حمل و نقل، کشورهای چین، هند و کره جنوبی در صادرات برخی کالاها مزیت رقابتی خود را از دست داداه اند و تجار ایران با بررسی این موضوع می توانند فضای ایجاد شده را به نفع خود رقم بزنند!

شرکت در پروژه های پیمانکاری عراق

⚡ بعد از داعش و رهایی کشور عراق از جنگ داخلی و در جهت جبران عقب مانده گی های زیرساختی گذشته عراقی ها تصمیم برای بازسازی کشورشان گرفتند. خوشبخاتانه در سال های اخیر درآمدهای نفتی بیش از پیش بینی ها بوده و تمام مازاد این درآمدها به سمت پروژه ها سراریز شده است.

دراین‌بین هم برای شرکت‌های تأمین مواد اولیه و هم برای شرکت‌های پیمانکاری و مجری پروژه‌های ساختمانی و زیربنایی فرصت‌های زیادی برای شرکت‌های ایرانی ایجاد شده است.