۵ تجربه‌ تاثیرگذار ترم حمل FCA در اینکوترمز ۲۰۲۰

ترم FCA چیست و تجربه‌هایی از این قاعده؟

⚡ترم FCA یکی از قواعد پرکاربرد اینکوترمز است که در تعیین شرایط تحویل کالا بین خریدار و فروشنده نه‌تنها در تجارت جهانی؛ بلکه در ایران هم طرف‌داران زیادی دارد. این ترم مخفف عبارت Free Carrier است.

گاهی در بین تجار از این قاعده با نام‌های ترم خرید FCA یا ترم فروش FCA هم یاد می‌شود و هر کسی ممکن است بر حسب کاربرد و انتظاری که از قواعد یا ترم‌های اینکوترمز دارد آن را به سلیقه خودش نام‌گذاری کند!

اما چیزی که مهم است این قاعده هم مانند سایر قواعد ۱۱ گانه اینکوترمز شرایط استانداری است که وظایف، مسئولیت‌ها و هزینه‌های بین خریدار و فروشنده را در یک معامله تجاری معین و تعیین تکلیف می‌کنند! و همان‌طور که قبلاً هم به‌کرات اشاره کردیم این شرایط می‌تواند بر حسب نیاز یک بند یا چندین بند آن بر حسب شرایط با توافق خریدار و فروشنده تغییر کند! در این حالت وجود یک قرارداد بین‌المللی بیش از هر موقع دیگری نیاز است!

بر اساس این قاعده، فروشنده مسئولیت رساندن کالا به مقصد معین مورد توافق را دارد و ریسک ازبین‌رفتن، گم‌شدن یا آسیب کالا از آن نقطه به بعد به خریدار منتقل می‌شود! این مکان نقطه‌ای است که نماینده خریدار به عنوان شرکت حمل بلافاصله بعد از اظهار گمرکی کالا را تحویل می‌گیرد.

در این قاعده فروشنده مسئول تمامی مسئولیت‌ها و هزینه‌های پیش‌آمده قبل از اظهار گمرکی است و از آن نقطه به بعد (بعد از اظهار) خریدار کالا را روی وسیله حمل فروشنده تحویل می‌گیرد و سپس خود اقدام به انتقال کالا از وسیله نقلیه فروشنده به وسیله نقلیه خود می‌نماید.

⚡ در تمامی قواعد اینکوترمز من‌جمله ترم تحویل FCA ، منظور از تحویل جایی است که ریسک از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود و بر خلاف تصور خیلی‌ها، تحویل به معنی تحویل فیزیکی کالا نیست!

⚡ FCA را می‌توان برای هر نوع حمل‌ونقل، مانند حمل‌ونقل هوایی، دریایی، جاده‌ای و ریلی استفاده کرد. این ترم هم برای خریدار مفید است و هم برای فروشنده. در تجارت بین‌الملل اصطلاحاً به این ترم‌ها قواعد مولتی مودال یا چندوجهی گفته می‌شود.

این قاعده به خریدار انعطاف‌پذیری می‌دهد، زیرا می‌تواند حمل‌ونقل را با قیمتی بهتر از آنچه فروشنده‌ می‌گوید ترتیب دهد. از طرفی فروشنده بعد از اظهار گمرکی هیچ مسئولیت یا هزینه‌ای در قبال محموله ندارد.

حالت‌های مختلف ترم FCA

⚡ در این قاعده دو حالت متفاوت پیش می‌آید که صادرکنندگان ایرانی هم هر دو وضعیت را تجربه می‌کنند. در برخی کشورهای دنیا من‌جمله ایران صادرکننده می‌تواند از ارزیاب گمرک درخواست کند تا تشریفات گمرکی صادرات در محل درب کارخانه، انبار یا محل کار فروشنده انجام شود. در این حالت خریدار وسیله نقلیه را به‌گونه‌ای هماهنگ می‌کند تا بارگیری با مسئولیت و هزینه فروشنده در محل کار خود انجام شود.

حالت دوم ترم حمل FCA این است که فروشنده به‌اجبار یا اینکه خود ترجیح می‌دهد کالا را در گمرکی معین اظهار کند (مثلاً گمرک اصفهان) در این حالت محل اظهار محل کار فروشنده نیست و ارزیاب به کارخانه یا انبار فروشنده مراجعه نمی‌کند یا به هر دلیلی مثل فاصله زیاد بین محل کار فروشنده و گمرک این امکان برای ارزیاب گمرک فراهم نمی‌شود تا تشریفات گمرکی در محل کار فروشنده انجام شود در این حالت فروشنده باید کالا را به گمرک معینی برساند و تشریفات اظهار صادراتی در گمرک انجام شود.

⚡ در این صورت فروشنده کالا را روی وسیله‌ای که خود تدارک دیده بارگیری و با هزینه خود به محل اظهار حمل می‌کند. نکته مهم اینکه هزینه و ریسک نه بعد از جابه‌جایی کالا به وسیله حمل خریدار انجام می‌شود؛ بلکه این ریسک و هزینه‌های بعدی همچنان که کالا روی وسیله نقلیه فروشنده است بلافاصله بعد از اظهار به خریدار منتقل می‌شود و فروشنده در این مورد هیچ مسئولیتی ندارد.

حالت سومی هم وجود دارد که هم به نفع خریدار و هم فروشنده است و بیشتر از روی تجربه به دست آمده و در منابع اینکوترمز به آن اشاره‌ای نشده است! دلیل عدم اشاره این حالت این است که این شیوه هیچ تغییری در جابه‌جایی‌های ریسک و هزینه ایجاد نمی‌کنند!

در این حالت وقتی نماینده خریدار یعنی متصدی حمل با فروشنده برای تحویل کالا تماس می‌گیرد فروشنده از شرکت حمل می‌خواهد تا بارگیری کالا از محل کار تا گمرک تعیین شده را نیز همین متصدی حمل انجام دهد و همان وسیله حمل هم به عنوان نماینده فروشنده و هم نماینده خریدار خواهد بود!

⚡ مزیت این روش این است که پروسه جابه‌جایی کالا از وسیله نقلیه فروشنده به وسیله نقلیه خریدار حذف می‌شود و ریسک صدمه به کالا به‌شدت پایین می‌آید.

البته این روش زمانی کاربردی است که خریدار بخواهد حمل خود را از طریق جاده یعنی حمل زمینی انجام دهد و چنانچه خریدار بخواهد حمل اصلی را با وسیله نقلیه دیگری مثل قطار، هواپیما یا کشتی انجام دهد این شیوه به کار نمی‌آید!

ترم خرید FCA حالت‌های بسیاری دارد و تجربه نشان داده است که صادرکنندگان ایرانی علاقه زیادی به این قاعده دارند و دلیل عمده آن این است که تعهد، مسئولیت و هزینه فروشنده در ایران و نهایت گمرک تعیین شده بعد از اظهار کالا پایان پیدا می‌کند.

البته حجم زیادی از تجارت ایران با کشورهای همسایه است و تحویل معمولاً به‌جای اینکه در گمرک انجام شود در مرز انجام می‌شود و قاعده مناسب تحویل در مرز (بخصوص شهرهای غیر مرزی) قاعده DAP است! هر چند که ترم FCA نیز قابل‌استفاده است. علت مناسب‌بودن قاعده DAP در این صورت تحویل کالا در مرز و تسویه ارزش کالا در مرز از طریق صرافی‌هاست.

⚡ اما ممکن است تجار قدیمی یا کسانی که به صورت قراردادهای بلندمدت با خریدارن خارجی مثل توزیع‌کنندگان یا بنکداران کشورهایی مثل عراق کار کنند همچنان از قاعده DAF که مربوط به اینکوترمز ۲۰۰۰ است استفاده کنند.

هم اکنون متخصصان جتصا این قاعده قدیمی را پیشنهاد نمی‌دهند و معتقدند اینکوترمز ۲۰۲۰ به‌اندازه‌ای پیشرفته است که جوانب کار یعنی تقسیم مسئولیت و هزینه را بین خریدار و فروشنده به‌گونه‌ای بهتر از نسخه‌های قدیمی اینکوترمز انجام می‌دهد.

مزیت ترم FCA برای صادرکنندگان ایرانی

۱- صادرکننده خود مستقیم با خریدار در ارتباط است و کالا را به واسطه‌ها نمی‌فروشند هر چند خریدار ممکن است خود یک واسطه باشد؛ اما حداقل یک واسطه داخلی که ارزش‌افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند از چرخه معامله حذف می‌شود.

۲- اطلاعات خریدار توسط دیگران لو نمی‌رود (در صورت استفاده از کارت بازرگانی خود فروشنده)

۳- فروشندگان از ارز حاصل از صادرات می‌توانند جهت واردات خود استفاده کنند.

۴– ریسک و هزینه فروشندگان بلافاصله بعد از اظهار کالا پایان می‌یابد

۵- کارکنان فروشنده وارد پروسه‌های صادرات (ترخیص صادراتی و اخذ مجوزات می‌شوند) و حسن آن این است که کارمندان نسبت به تغییر احتمالی یا اصلاح قوانین به‌روز می‌شوند.

۶- تشریفات گمرکی یا اظهار صادراتی یعنی خدمات صادرات و این باعث رضایت خریدار می‌شود.

۷- فروشنده نیازی به استفاده از بیمه‌های باربری بین‌الملل ندارد و در صورت نیاز می‌تواند از بیمه‌نامه‌های باربری داخلی استفاده کند

۸- بر اساس آپدیت اینکوترمز ۲۰۲۰ فروشندگان به محض تحویل کالا به نماینده خریدار یعنی متصدی حمل می توانند درخواست بارنامه on-board کنند تا بتوانند وجه صادراتی خود را بلافاصله از طریق LC دریافت کنند! ( فعلا این امکان برای صادرکنندگان ایرانی در داخل ایران محیا نیست)

۹- صادرکننده کنترل بهتری بر قیمت دارد زیرا نیاز نیست هزینه‌های حمل‌ونقل به کل هزینه اضافه شود. (با سرعت بیشتری می‌توانند پیش‌فاکتور صادر کنند و نیازی به استعلام قیمت حمل، بیمه و سایر تشریفات احتمالی را ندارند)

معایب قاعده FCA و جوانب آن برای صادرکننده ایرانی

۱- مشتریان ممکن است خدمات بیشتری مثل حمل‌ونقل و بیمه را درخواست کنند و صادرکنندگان ایرانی ممکن است به دلیل برخی محدودیت‌های بین‌المللی نتوانند خدمات بیشتری به خریدار ارائه کنند.

۲- صادرکننده ایرانی در صورت استفاده از کارت بازرگانی خود متعهد به برگرداندن ارز حاصل از صادرات به سیستم بانکی و انجام رفع تعهد ارزی است.

۳- در ترم بازرگانی FCA بخصوص برای صادرکنندگان ایرانی دریافت ارز فقط باید توسط ارزهای خارجی بخصوص ارزهای معتبر انجام شود و صادرکننده نمی باید ریال یا ارزهای بدون پشتوانه دریافت نماید و الا دچار ضرر و زیان می‌شود و از طرفی برای صادرکنندگان جدید که با پروسه‌های دریافت ارز با منشأ خارجی یا به صورت اسکناس را ندارد چالش‌برانگیز است!

۴- خدمات صادرات در ترم FCA حداقل است؛ زیرا برخی خریداران اعتماد کمتری به استفاده از این قاعده دارند و معتقدند فروشنده باید کالا را تا کشور مقصد حمل نماید.

۵- کنترل قوانین و مقررات یا بررسی عوارض صادراتی احتمالی به عهده صادرکننده است و اشتباه در آن می‌تواند به صادرکننده ایرانی ضربه وارد نماید.

۶- ارائه برخی خدمات صادرات مثل حمل‌ونقل برای صادرکننده سودآور است؛ اما صادرکنندگانی که از این قاعده استفاده می‌کنند نمی‌توانند به سود حاصل از سایر خدمات صادراتی دست پیدا کنند.

تفاوت‌های ترم‌های EXW و FCA

در ترم FCA فروشنده مسئولیت تشریفات گمرکی، اخذ مجوزهای احتمالی و پرداخت عوارض احتمالی را به عهده دارد، درحالی‌که در ترم EXW اینکوترمز فروشنده فقط مسئولیت تحویل کالا در محل کار خود را دارد.

بر همین اساس هر چند ممکن است در این قاعده هزینه یا مسئولیت‌هایی به عهده فروشنده باشد؛ اما در عوض مزایای ترم FCA بر EXW کم نخواهد بود!

قراردادهایی که یک صادرکننده ایرانی بر اساس قاعده FCA می‌بندد نسبت به ترم Exw اعتبار بیشتری به عنوان سابقه صادراتی برای مشتریان بالقوه محسوب می‌شود درحالی‌که از نظر بسیاری از متخصصان تجارت بین‌الملل من‌جمله کارشناسان جتصا صادرات با ترم EXW صادرات واقعی به حساب نمی‌آید و دقیقاً شبیه فروش‌های داخلی است.

در این قاعده از نظر گمرک هم آمار صادرات مربوط به شرکت یا شخصی است که از آن کارت بازرگانی استفاده می‌کند و اصطلاحاً صادرکننده کسی است که کالا را به گمرک اظهار می‌کند (اظهار معادل اعلام رسمی به گمرک از لحاظ نوع کالا، حجم و ارزش کالاست).

 تفاوت ترم‌های FCA و CPT

مهم‌ترین تفاوت ترم‌های FCA و CPT در پرداخت هزینه حمل تا مقصد است که بر خلاف ترم FCA این هزینه این بار به عهده فروشنده است.

در قاعده CPT فروشنده علاوه بر محاسبه هزینه کالا، هزینه حمل تا مقصد را هم محاسبه و به شرکت حمل پرداخت می‌کند!

این مقصد ممکن است یک مقصد میانی مثل یک کشور ثالث یا کشور خریدار باشد. این نقطه حتی زمانی که نقطه تعیین شده کشور مقصد باشد در بیشتر موارد یکی از گمرکات کشور مقصد است.

بر خلاف تصور خیلی‌ها که چون هزینه حمل در ترم CPT به عهده فروشنده است پس ریسک و مخاطرات کالا تا زمانی که محموله به مقصد معین برسد با خود اوست خیلی از فروشندگان را به‌اشتباه انداخته و در مواقع بروز خسارت مسئولیت کالا را هم به عهده می‌گیرند درصورتی‌که انتقال ریسک در قاعده CPT و FCA دقیقاً مشابه هم‌اند و فقط فروشنده به نیابت از خریدار هماهنگی حمل را انجام می‌دهد و هزینه را هم خود پرداخت می‌کند.

⚡ تفاوت دیگر این دو قاعده در نحوه محاسبه قیمت تمام شده کالا توسط فروشنده به خریدار است. در قاعده CPT هزینه حمل اصلی یعنی هزینه حمل محموله از مبدأ تا مقصد مثلاً شهر هامبورگ آلمان یا شهر تِرمز در ازبکستان به قیمت تمام شده افزوده می‌شود؛ بنابراین فروشنده ایرانی باید هزینه حمل تا مقصد را روی سایر هزینه‌ها اعمال و قیمت خود را به‌روز نماید!

موضوع مهمی که جتصا هم بر آن تأکید دارد این است که چنانچه توافق قاعده اینکوترمز بین خریدار و فروشنده CPT باشد فروشنده می‌بایست استعلام هزینه حمل را از شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی معتبر دریافت کند که یک نرخ ثابت و بدون تغییر را ارائه می‌دهند و بعداً هزینه‌های اضافه را از صادرکننده طلب نمی‌کنند!

⚡ در برخی موارد دیده شده است شرکت‌های حمل به دلیل عدم تسلط به یک مسیر قیمت‌هایی را به فروشندگان پیشنهاد می‌دهند که در ابتدا رقابتی به نظر می‌رسند؛ اما در واقع این‌گونه نیستند و بعد با هزینه‌هایی روبرو می‌شوند که در نهایت مجبور خواهند شد هزینه‌های غیرمتعارفی را به صادرکنندگان تحمیل کنند.

ترم تحویل FCA از قواعد پرکاربرد اینکوترمز است که در نسخه اینکوترمز ۲۰۲۰ هم مفصل به آن پرداخته شده است و شاید مهم ترین نکته مثبت آن پایان یافتن تعهدات، مسئولیت‌ها و هزینه‌های این قاعده نسبت به قاعده CPT یا DAP است و نکته منفی آن این است که خدمات صادراتی آن محدود است و خریدارن ممکن است مسئولیت یا کارهای بیشتری را از فروشنده درخواست کنند!

قاعده FCA مناسب چه صادرکنندگانی است؟

۱- کار صادرات را به‌تازگی شروع کرده‌اند و نمی‌خواهند با قاعده EXW ادامه دهند.

۲- قصد ندارند ریسک، مسئولیت و وظایفی را خارج از مرزهای ایران به عهده بگیرند.

۳- قصد دارند با استفاده از کارت بازرگانی خود و ارزی که از صادرات حاصل می‌شود در واردات کالا ورود پیدا کنند.

۴- قصد دارند تا کالا واسطه‌های احتمالی که ارزش‌افزوده‌ای ایجاد نمی‌کنند را کنار بزنند و مستقیم صادرات نمایند.

۵- کارمندان . مدیریت این شرکت‌ها آمادگی لازم برای ورود به قواعد پیچیده‌تر اینکوترمز را ندارد یا تمایلی برای ورود به سایر قواعد را ندارند.